“ප්‍රජාව” යනුවෙන් හදුන්වනු ලබන්නේ යම් කිසි ප්‍රදේශයක, රටක, සමාජයක ජීවත් වන ජනතාවය. “තන්ත්‍රය” යනුවෙන් අදහස් කරනුයේ පාලන ක්‍රමයයි. ඒ අනුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යනු ජනතාව විසින් අනුමත කර පවත්වාගෙන යනු ලබන පාලන ක්‍රමයකි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ඉංග්‍රීසි බසින් හදුන්වනු ලබන්නේ Democracy යනුවෙනි. මෙය පැරණි ග්‍රීකයන් විසින් ජනතාව හැදින්වීමට යෙදූ “ඩිමෝස්” යන වචනයෙන් බිදී ආ එකකි.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආණ්ඩුක්‍රමයක් මෙන්ම දර්ශනයක්ද වේ.
ජේ.ආර්.ලවල්
මිනිසා උප්පත්තියේ සිට මරණය දක්වා සමාන අයිතිවාසිකම් උරුම කොට ඇත.
මිනිස් අයිතිවාසිකම් පිළිබද ප්‍රකාශනය 1789
ඔබ අත ඇති සරටිය කරකවමින් ඔබට ගමන් කළ හැකිය. නමුත් එහි කෙළවර අනෙක් පුද්ගලයාගේ නාසය අගින් කෙළවර විය යුතුය.
ජෝර්ජ් වොෂින්ටන්
මහජනයා විසින් මහජනයා උදෙසා මහජනයාටම කරනු ලබන පාලන ක්‍රමයකි.
එබ්‍රහම් ලින්කන්
සියළුදෙනාටම අයිතිවාසිකම් හිමිවන ආණ්ඩුක්‍රමයකි.
සීලර්
රාජ්‍ය යනු භාරකාර මණ්ඩලයක් වන අතර එය වැසියාගේ යහපත පිණිස කටයුතු කළ යුත්තේය. නීතිය අභිබවා කටයුතු කරන පාලකයන් නෙරපා හැරීමේ බලය සමාජයට හිමිවිය යුත්තේය.
ජෝන් ලොක්
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලනයේ ආරම්භය ගැන සලකා බැලීමේදී ග්‍රීසියෙන් එවැනි පාලන ක්‍රමයක් පිළිබද තොරතුරු දැක්වේ. ඒ පෞර නම් රාජ්‍ය ආශ්‍රයෙනි. පෞර රාජ්‍ය යනු භූගෝලීය ලක්ෂණ අනුව ප්‍රදේශ වෙන් කර ගනිමින් ගෝත්‍රික ජනතාව විසින් තම ගෝත්‍රික ජනයා පාලනය කළ කුඩා පාලන ඒකකයක්ය. ඔවුන් තම ගෝත්‍රයේ අනන්‍යතාවය ආරක්ෂා කර ගැනීමට කටයුතු කර ඇත. පසු කලෙක මෙවැනි ගෝත්‍ර පාලනය පෞර රාජ්‍ය නමින් හදුන්වනු ලැබ ඇත. ඇතෑන්ස්, ස්පාර්ටා, කොරින්ත්, තීබ්ස් මේ අතරින් ඉතා ශක්තිමත් පාලනයක් ගෙන ගිය අතර අන් රාජ්‍යන්ට වඩා මේවායේ විශාලත්වය ද වැඩිය. මේ කාලය තුළ සුලභව දක්නට ලැබුණු දෙයක් නම් දුර්වල, දුබල පෞර රාජ්‍යන් ප්‍රබල පෞර රාජ්‍යන් විසින් ආක්‍රමණය කර තම රාජ්‍යට ඈදා ගැනීමයි.
මෙම පෞර රාජ්‍යන් අතර යම් යම් සමාන තාවයන්ද දක්නට ලැබුණි. එනම් එකම දෙවි කෙනෙක් ඇදහීම, එකම භාශාවක් කථා කිරීම ආදී සමාන තාවයන්ගෙන් යුක්ත විය. මොවුන් වසර හතරකට වතාවක් පෞර රාජ්‍යන් අතර ඔලිම්පික් තරගයක් පවත්වා ඇත. මේ සදහා සෑම පෞර රාජ්‍යකින්ම තරගකරුවන් ඉදිරිපත් කිරීම සිරිතක් ලෙස සලකනු ලැබීය. මෙම තරගය පැවැත්වීමේ දී මොවුන්ගේ සහයෝගය, එකමුතු බව ආදිය කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ විය. එසේම තරග ජයග්‍රහනයට වඩා සහභාගීත්වය අගය කිරීම ද කැපී පෙනුනි.
මෙම පෞර රාජ්‍යන් අතර යම් යම් සමාන තාවයන්ද දක්නට ලැබුණි. එනම් එකම දෙවි කෙනෙක් ඇදහීම, එකම භාශාවක් කථා කිරීම ආදී සමාන තාවයන්ගෙන් යුක්ත විය. මොවුන් වසර හතරකට වතාවක් පෞර රාජ්‍යන් අතර ඔලිම්පික් තරගයක් පවත්වා ඇත. මේ සදහා සෑම පෞර රාජ්‍යකින්ම තරගකරුවන් ඉදිරිපත් කිරීම සිරිතක් ලෙස සලකනු ලැබීය. මෙම තරගය පැවැත්වීමේ දී මොවුන්ගේ සහයෝගය, එකමුතු බව ආදිය කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ විය. එසේම තරග ජයග්‍රහනයට වඩා සහභාගීත්වය අගය කිරීම ද කැපී පෙනුනි.
මෙම පෞර රාජ්‍යන් තුළ දක්නට ලැබුණේ රාජාණ්ඩු පාලන ක්‍රමයකි. මේ නිසා සෑම නීතියක්ම ප්‍රභූ වරුන්ගේ වරප්‍රසාද ආරක්ෂා කර ගැනීම පිනිස සකස් වී තිබුණි. එහෙයින් සාමාන්‍ය ජනයාට එයිනි සෙතක් සැලසුනේ නැත. එම නිසා බොහෝ අවස්ථා වලදී සාමාන්‍ය ජනතාව මෙන්ම වහලුන්ද කැරළි ගැසීමට පෙළඹුනහ. මේ හේතුව නිසා ඇතැම් රාජ්‍යන් කැරලි මර්ධනය කිරීම සදා යුධමය පුහුණුව ලැබූ අතර එම රාජ්‍ය යුධ ශක්තියෙන් බලවත් වූ රාජ්‍යන් බවට පත් විය. තවත් රාජ්‍යන් මීට හාත්පසින්ම වෙනස් වූ පැතිකඩයන්ට යොමු වීමක් දක්නට ලැබුණි. එනම්, සාහිත්‍ය, චිත්‍ර, කලා, විද්‍යා, දාර්ශනික යන අංශයන්ගෙන් දියුණු වී ඉදිරියට එනු ලැබීය. ඇතෑන්ස් පෞර රාජය තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිහිටු වීමට පුරෝගාමී වූ පුද්ගලයින් තිදෙනෙකු හදුනාගත හැකිය. එනම්, ඩ්‍රැකෝ, සොලෝන්, ස්ලෙයිතීනස් ය.
ක්‍රි.පූ. 621 දී ඩ්‍රැකෝ යන ප්‍රභූවරයා ප්‍රථම වරට ලිඛිත නීති පද්ධතියක් ඇතෑන් පෞර රාජ්‍යයට හදුන්වා දෙනු ලැබූහ. ආරම්භයේදී මෙම නීති ඉතා දැඩි, දරුණු ස්වාභාවයක් ගෙන ඇත. එසේම මෙම ලිඛිත නීති පද්ධතිය හේතු කර ගනිමින් වංක විනිශ්චයකාර වරුන්ගෙන් ගැලවීමට සාමාන්‍ය ජනතාවට හැකියාව ලැබුණි. නමුත් එකළ විසූ සාමාන්‍ය ගොවි ජනතාවට එයින් වාසියක් නොවීය.
ඇතෑන්ස්හි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාද ස්තාපිත කිරීමට සහය වූ පුද්ගලයෙක් ලෙස සොලෝන් හැදින්විය හැකිය. මෙතුමා වහල් මෙහෙයෙන් පුද්ගලයන් නිදහස් කෙරුණු අතර ණය ගනුදෙනු සදහා පුද්ගලයන් වහල් සේවයේ යොදා ගැනීම තහනම් කිරීමේ නීතියක් පනවනු ලරබීය. මේ නිසි ඉතා දුක්ඛිත තත්වයෙන් දිවි ගෙවූ බොහෝ ජනතාවට සහනයක් ලගා විය. එසේම සොලෝන් විසින් වෙළද සමාජය ශක්තිමත් කිරීම උදෙසා කාසි භාවිතා කිරීමේ ක්‍රමයක් හදුන්වා දෙනු ලැබීය.මෙම පාලකයා සමාජ සුභසාධනය උදෙසා මහත් වූ කැපවීමක් සිදු කරන ලදී. ඒ සදහා තම දරුවන්ට දෙමාපියන් විසින් කුමන හෝ ජීවනොපායක්‍රමයක් හුරු පුරුදු කළ යතුය එනම් ජීවනොපාය වෘර්තියක් ඉගැන්වීම අනිවාර්ය කරනු ලැබීය. මෙසේ කටයුතු කිරීම නිසා දරුවන් වහල් සේවයේ යෙදවීම නතර වී ගියහ.
වංශවත් පවුලකින් පැවත ආ ස්ලෙයිස්තීනස් ජනතාවට ඡන්ද බලය ලබා දීමට පුරෝගාමීව කටයුතු කළ ප්‍රථම පුද්ගලයාය. මෙම රාජ්‍යන්වල සියළු කටයුතු මෙහෙයවන ලද්දේ ඉඩම් හිමි ප්‍රභූ පාලකයන් විසිනි. මෙම පාලකයන් ජනතාවට ඉතා කෲර ලෙස සලකනු ලැබීය. පෞර රාජ්‍යන් තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ස්ථාපනය කිරීමේ ආරම්භය ඇතෑන්ස් පෞර රාජ්‍යන්ගෙන් ආරම්භ වී ඇත.
